Eigenlijk horen we dat allemaal te weten. De wetenschappers kunnen het al een hele tijd hard maken, en voor zoiets ga je toch te rade bij de specialisten? Toch weten veel mensen niet wat ze ervan moeten denken, en zijn er het jongste decennium nogal wat mensen klimaatmoe geworden, stelt Pieter Boussemaere, docent geschiedenis, om zich heen vast. Blijkbaar raakt de informatie niet of vervormd bij de mensen. Een fenomeen dat hij als historicus wel herkent.

Zelf volgt hij de klimaatopwarming al jaren van dichtbij, waardoor hij in staat was om zowel de nodige basiskennis over de klimaatmachine als de mechanismen achter het debat op goed gedocumenteerde manier op papier te zetten. Wie wil begrijpen wat er straks in Parijs op het spel staat – en of die conferentie nu mislukt of slaagt, beide uitkomsten zullen uw leven de komende decennia ingrijpend veranderen – die heeft aan Boussemaeres boek Eerste hulp bij klimaatverwarring een goede gids.

Miljarden verdienen

Op een heldere, vlotte manier, geregeld gelardeerd met korte intermezzo’s die een begrip, een persoon of een anekdote apart zetten, zodat het ritme van het eigenlijke verhaal niet gebroken wordt, brengt Boussemaere ons bij wat we moeten weten om te begrijpen waar we vandaag staan. Wat is dat, die wereldtemperatuur, en hoe meten we ze? Waar komen die cijfers over de temperatuur van honderden, duizenden, miljoenen jaren geleden vandaan en hoe betrouwbaar zijn ze? Nu we zeker weten dat ons klimaat opwarmt, waardoor komt dat dan? En hoe erg is het eigenlijk dat we hier het weer uit het zuiden van Frankrijk gaan krijgen? Hoe verhoudt de klimaatopwarming die ons wacht zich tot eerdere schommelingen in wereldtemperatuur, en hoe heeft het leven die overleefd?

Een flink deel van het boek is gewijd aan het klimaatdebat. Alle klimaatwetenschappers, de spreekwoordelijke uitzondering niet te na genomen, zijn eenstemmig dat het klimaat opwarmt; dat onze verslaving aan fossiele brandstoffen de hoofdoorzaak is; dat de gevolgen nog niet exact voorspelbaar, maar in elk geval ingrijpend zullen zijn; dat ze, behalve misschien voor Europa, negatief zullen uitpakken. En toch is er in politiek en media twijfel en debat. Hoe komt dat?

Het antwoord is pijnlijk: voor een goed deel om dezelfde reden als waarom er, decennia nadat er geen echte twijfel meer hoefde te zijn over de dodelijkheid van sigaretten, nog steeds debat woedde en overheden wachtten met rookverboden. Er was, net als nu bij de olie, veel geld mee gemoeid; de belanghebbenden konden met miljoenen gooien omdat er miljarden te verdienen waren, en enkele wetenschappers waren bereid om een deel van het manna aan te nemen in ruil voor ‘gezaghebbende’ uitspraken. Dezelfde namen duiken nu weer op in het klimaatdebat.

Woord en wederwoord

Het is wel even schrikken als Boussemaere die manipulaties gedetailleerd blootlegt. Als journalist had ik het moeten zien, maar het is mij nooit opgevallen dat men het twintig jaar geleden over ‘klimaatopwarming’ had, en dat iedereen nu de minder geladen term ‘klimaatverandering’ gebruikt. Het gevolg van bewuste en volgehouden actie van de klimaatontkenners.

En als journalist moet ik me nog een keer schamen. De ontkenners zijn erin geslaagd om de wetenschappers uit hun positie van neutrale feitenverschaffers te duwen en ze te herdefiniëren als één mening in een debat, met de klimaatontkenners aan de andere kant. Daarbij maakten ze handig gebruik van een mechanisme dat er bij journalisten ingebakken zit: ‘woord en wederwoord’, altijd beide partijen aan het woord laten. Waardoor 0,1 procent van de wetenschappers evenveel ruimte kreeg als 99,9 procent, en de pers zich haastte om tegenover elke klimaatexpert iemand anders te zetten. Dat mocht gerust een econoom of een politicus zijn die het verschil niet kende tussen een standaarddeviatie en een isotherm, als hij maar iets anders wou zeggen dan de wetenschappers. Voilà, de regels van het debat gerespecteerd. En niemand die zich afvroeg of er eigenlijk wel een debat was.

De rest was een kwestie van volhardend twijfel zaaien, en daardoor wetenschappers aanzetten om hun eigen onzekerheden in te slikken om toch nog iets van hun hoofdboodschap overgebracht te krijgen – waarop ze dan weer gepakt konden worden. Andere trucs: een gedegen rapport herleiden tot één tikfout, hetzelfde gediscrediteerde onderzoek telkens weer aan een ander medium verpatsen, denktanks oprichten en hun rapporten aan bloggers voeren, tot en met karaktermoorden op wetenschappers. Als je het allemaal opgelijst ziet, met naam en toenaam, kijk je toch met andere ogen naar het ‘debat’.

Met andere woorden: Pieter Boussemaere is in zijn opdracht geslaagd: kennis van de feiten en hun achtergronden overbrengen, en inzicht bieden in wat er maatschappelijk gaande is.